سبزی خشک ریحان

ریحان گیاهی معطر از خانواده نعناعیان است. از ریحان بیشتر برای چاشنی و معطر کردن غذاها استفاده می‌شود. اما آنچه مهم است خواص ریحان در تقویت سیستم ایمنی بدن و پیشگیری از سرطان‌هایی مانند سرطان پوست، سرطان کبد و سرطان ریه به‌دلیل سرشار بودن این سبزی از آنتی اکسیدان است. ویتامین ها و خواص فراوان اثبات شده در برگ ریحان، تخم ریحان و روغن ریحان امروزه این گیاه را به یکی از مهم‌ترین گیاهان درمانی تبدیل کرده است. در این مقاله شما را با مهمترین خواص ریحان که به آن سبزی سلطنتی نیز می‌گویند آشنا خواهیم کرد.

آیا می‌دانید ۳۵ نوع متفاوت ریحان وجود دارد که در اندازه و شکل‌های مختلف هستند؟ از این میان، درمورد ریحان مقدس بیشتر از دیگر ریحان‌ها تحقیق و بررسی شده است. ریحان مقدس ویژگی‌های درمانی قدرتمندی دارد. تا به امروز حداقل ۶ نوع اسانس مختلف از دانه‌ها، ریشه، برگ‌ها و ساقه‌ی این گیاه استخراج شده است. ریحان مقدس با نام علمی Ocimum sanctum L یا Ocimum tenuiflorum L، گیاهی ضدالتهاب، ضدباکتری و دارای خواص آداپتوژن قوی است. گیاهان آداپتوژن، بدن را برای غلبه بر اضطراب و بیماری‌ها تقویت می‌کنند.

ریحان داروی بسیار مهمی در بیشتر سیستم‌های دارویی سنتی و رایج بین عموم مردم، مانند آسیای جنوب شرقی و هند است. هندی‌ها، ریحان را با نام تولسی می‌شناسند و آن را گیاهی مقدس می‌نامند. هزاران سال است که از این گیاه در بیش از ۳۰۰ درمان گیاهی در طب آیورودا در هند، از جمله تنتور(که با خیساندن گیاه در الکل سفید و آب تهیه می‌شود)، دمنوش، پماد و نوشیدنی، استفاده می‌شود. آیورودا طب باستانی است که در آن از گیاهان طبی، ماساژ و یوگا برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود. همچنین تولسی، الهه و سمبل مهمی در مذهب هندوست. درحقیقت تولسی در زبان سانسکریت به‌معنای بی‌همتاست.

خواص اثبات‌شده‌ی ریحان برای سلامتی

بنابر مطالعات علمی، ریحان ویژگی‌های ضدالتهابی، آنتی اکسیدانی و کاهنده‌ی درد دارد. این گیاه ضدسرطان، تب‌بر، پیشگیری‌کننده دیابت، حافظ کبد و رگ‌های خونی است و سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند. همچنین با آن می‌توان محلولی ضداضطراب تهیه کرد.

ریحان حاوی اسانس‌های روغنی فرار مملو از آنتی اکسیدان است که آب‌گریزند. یعنی در آب حل نمی‌شوند و آن‌قدر کوچک و سبک هستند که از هوا و منافذ پوست‌مان عبور می‌کنند. عطر و طعم متمایز ریحان به‌دلیل وجود این اسانس‌های فرار است که البته ویژگی‌های شفابخشی را نیز در خود دارند.

گیاهانی مانند ریحان که حاوی اسانس هستند می‌توانند از خود در برابر آفت‌هایی چون حشرات، جوندگان و گونه‌هایی از باکتری‌های درون خاک دفاع کنند.

ریحان مقدس، رایج‌ترین ریحانی است که در تهیه‌ی غذاهای ایتالیایی استفاده می‌شود و به‌دلیل اینکه سرشار از آنتی اکسیدان، منیزیم و انواع ویتامین‌هاست، برای سلامت بدن خواص بسیاری دارد. همچنین از زمانی‌که مشخص شد این گیاه ضدباکتری است و توانایی ضدمیکروبی دارد، در تولید عطر، شوینده‌های خانگی و محصولات بهداشتی-دندانپزشکی نیز استفاده می‌شود.

ریحان فاقد چربی، پروتئین، قند یا فیبر است اما ۱/۲ فنجان ریحان تازه خردشده (حدود ۸ قاشق غذاخوری) حاوی ترکیبات زیر است:

• ۲ کالری؛
• ۵۶ میلی‌گرم ویتامین A؛
• ۸۸ میلی‌گرم ویتامین K؛
• ۰/۲۴ میلی‌گرم منگنز؛
• ۴ میلی‌گرم ویتامین C.

۱۲ خاصیت ریحان

۱. ریحان حاوی آنتی اکسیدان‌های ضد بیماری است

یکی از خواص اسانس ریحان، توانایی آن در مبارزه با صدمات رادیکال های آزاد و مراقبت از ساختار دی‌ان‌ای و سلول‌های بدن است. ریحان حاوی دو نوع آنتی‌اکسیدان فلاونوئید مهم حلال در آب به‌نام‌های اورینتین‌ (orientin) و وایسینر (viceninare) است که از گلبول‌های سفیدخون ،محافظ سیستم ایمنی بدن، و همچنین ساختارهای سلولی که در آنها دی‌ان‌ای ذخیره می شود، مراقبت می‌کنند.

آنتی‌اکسیدان‌های موجود در ریحان از تغییر شکل کروموزوم‌ها که موجب جهش سلولی و رشد سلول‌های سرطانی می‌شود، پیشگیری می‌کنند. در بدن به‌دلیل مواد سمی موجود در رژیم غذایی، آلودگی‌های محیط‌زیست و تابش نور خورشید، تنش اکسایشی رخ می‌دهد. در تنش اکسایشی، تعداد رادیکال‌های آزاد بیماری‌زا در بدن افزایش می‌یابد و بدن مستعد ابتلا به سرطان می‌شود. اما آنتی‌اکسیدان‌های ریحان، با اکسیده‌شدن مبارزه می‌کنند و درعین‌حال از اثرات پیری می‌کاهند.

۲. ویژگی‌های ضد التهابی دارد

ریحان حاوی اسانس‌های قوی، ازجمله اوژنول (eugenol)، سیترونلول (citronellol) و لینالول (linalool) است. این اسانس‌ها، نوعی بازدارنده‌های آنزیمی هستند که التهاب موجود در بدن را کاهش می‌دهند. التهاب عامل اصلی بیشتر بیماری‌ها مانند بیماری قلبی، روماتیسم مفصلی و بیماری‌های التهابی روده است.

۳. با سرطان مبارزه می‌کند

بررسی‌های بالینی تغذیه و سرطان نشان می‌دهد، ریحان حاوی گیامغذی‌هایی است که به‌طور طبیعی می‌تواند از بروز سرطان پوست، کبد، سرطان دهان و سرطان ریه ناشی از وجود مواد مضر شیمیایی جلوگیری کند. همچنین ریحان فعالیت آنتی اکسیدانی را افزایش داده و سلول‌های مضر را ازبین می‌برد و جلوی رشد تومورهای سرطانی را می‌گیرد.

در آزمایش‌های روی حیوانات مشخص شد، عصاره‌ی ریحان از بدن در برابر سرطان و مرگ‌ومیر مراقبت می‌کند و در همان حال می‌تواند بافت‌های سالم و سلول‌ها را از اثرات منفی درمان‌های مربوط به سرطان مانند پرتو درمانی یا شیمی درمانی دور نگه دارد. درواقع می‌توان از عصاره‌ی ریحان به‌عنوان نوعی روش درمانی مکمل سرطان استفاده کرد. این عصاره حتی برای افرادی که تحت انواع درمان‌های سنتی هستند نیز کاربرد دارد.

۴. حاوی ویژگی‌های ضد باکتریایی است

یکی دیگر از خواص اسانس‌های ریحان، محافظت از بدن در برابر رشد باکتری‌های مضر است. در بررسی‌ها مشخص شده که عصاره‌ی ‌ریحان حتی می‌تواند جلوی رشد گونه‌های مقاوم باکتری‌هایی را که به درمان‌های آنتی بیوتیکی پاسخ نمی‌دهند، بگیرد. هنگامی که محققان دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه لودز در لهستان، درمورد اثر فعالیت ضدباکتریایی روغن ریحان روی بیماری‌هایی مانند ایی-کولی (E.coli) و باکتری‌های قدرتمند دیگر جمع‌آوری‌شده از بیماران مبتلا به عفونت بررسی کردند، به این نتیجه رسیدند که ریحان علیه گونه‌های مختلف باکتری‌ها عمل کرده و جلوی رشد آنها را می‌گیرد. دستیابی به این نتیجه، محققان را تشویق کرد تا درمورد چگونگی مبارزه‌ی ریحان و دیگر اسانس‌های ضدباکتری با بیماری‌ها و عفونت‌های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک نیز تحقیق کنند.

۵. حاوی ویژگی‌های ضد میکروبی است

اسانس‌های ریحان، ضدمیکروب هستند و طیف وسیعی از باکتری‌ها، مخمرها، قارچ‌ها و ویروس‌ها را از میان برمی‌دارند. این بدین معناست که می‌توانید، مراقبت از بدن در برابر ویروس کاندیدا و انواع مشکلات پوستی را نیز به فهرست بلند خواص ریحان بیفزایید.

۶. آداپتوژنی که ضد اضطراب است

بررسی‌ها نشان می‌دهد که ریحان، آداپتوژنی طبیعی است و مانند داروی گیاهی به بدن کمک می‌کند تا با شرایط اضطراب‌آور سازگاری یابد و اثرات مضر عوامل مضطرب‌کننده روی عملکردهای بدن را خنثی کند.

به‌طور مثال، محققان به خرگوش‌هایی که در محیط پراسترس قرار داشتند، برگ‌های تازه ریحان دادند. پس از مدت کوتاهی سطح تنش اکسایشی در آنها بسیار کم شد. در بررسی دیگر، سیستم قلبی-عروقی و تنفسی خرگوش‌ها پس از ۳۰ روز مصرف روزانه دو گرم برگ ریحان، در برابر عوامل اضطراب‌زا قوی شد. همچنین کاهش بسیار قند خون و افزایش معناداری در فعالیت آنتی اکسیدانی آنها مشاهده شد.

۷. افسردگی را برطرف می‌کند

ریحان به افرادی که به اختلالات روانی یا خلق‌وخوی، مانند افسردگی و اضطراب مبتلا هستند نیز کمک می‌کند. این گیاه همچون داروی ضد افسردگی عمل می‌کند و روی عملکرد مغز درون قشر آدرنال، اثر مثبت می‌گذارد. درواقع ریحان، انتقال‌دهنده‌های عصبی را که مسئول تنظیم هورمون های شادی بخش و انرژی‌زا هستند، تحریک می‌کند.

۸. سلامت قلب و عروق را بهبود می‌بخشد

ریحان با خواص آنتی اکسیدانی و ضدالتهابی خود می‌تواند به ماهیچه‌های قلب کمک کند که عملکرد رگ‌های خونی مسئول انقباض و استراحت را به خوبی کنترل کنند. همچنین ریحان می‌تواند از تجمع خطرناک پلاکت‌ها در رگ‌های خونی که سبب لخته شدن خون و در نهایت منجر به ایست قلبی می‌شوند، جلوگیری کند.

عصاره‌های ریحان با مهار ترشح سیتوکین‌های پیش‌التهابی، از التهابی که منجر به بیماری قلبی-عروقی می‌شود، نیز پیشگیری می‌کنند. سیتوکین‌ها، پروتئین‌هایی هستند که از سلولی تولید شده و بر سلول دیگر اثر می‌گذارد و بدین ترتیب با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و توانایی سیستم دفاعی بدن را بالا می‌برند. اما هنگامی‌که این اتفاق در دوره‌های طولانی‌مدت رخ دهد، بدن به‌شکل «آبشاری التهابی» واکنش نشان می‌دهد و همه‌ی اندام‌های بدن دچار تنش می‌شوند و از سرعت جریان خون، تنظیم هورمونی و عملکرد فرآیندهای شناختی کاسته می‌شود. همچنین التهاب، موجب تولید پلاک‌های چرب و مملو از کلسترول در خون شده و خطر حملات قلبی و مغزی را افزایش می‌دهد.

۹. به کمک کبد می‌آید و بدن را سم‌زدایی می‌کند

بنابر بررسی‌های انجام‌شده روی موش‌های بیمار، مشخص شد که عصاره‌ی ریحان در یک دوره‌ی ۵ روزه می‌تواند با تولید آنزیم‌های سم‌زدا، سیستم دفاعی آنتی اکسیدانی را تقویت و از تشکیل چربی در کبد که منجر به بیماری های کبدی می‌شود، پیشگیری کند.

۱۰. بدن را قلیایی می‌کند و گوارش را بهبود می‌بخشد

ریحان موجب تعادل اسید در بدن شده و سطح pH خون را در وضعیت مناسبی قرار می‌دهد. همچنین با افزایش باکتری‌های مفید روده، گوارش و سیستم ایمنی بدن در وضعیتی بهتری قرار می‌دهد. درعین‌حال ریحان می‌تواند از سطح باکتری‌های مضر بیماری‌زا بکاهد. از دیگر خواص ریحان که به‌طور سنتی از آن استفاده شده است، کاهش نفخ و احتباس آب، کاهش اشتها، رفع گرفتگی معده، بهبود رفلاکس اسید معده است. حتی ریحان می‌تواند کرم‌ها و انگل‌های معده را از بین ببرد. تجمع بیش‌ازحد مایعات در سیستم گردش خون و بافت‌های بدن را احتباس آب گویند.

۱۱. داروی طبیعی تقویت نیروی جنسی است

قرن‌هاست که ریحان در ایتالیا، سمبل عشق است. اعتقاد بر این است که عطر ریحان، میل جنسی را افزایش می‌دهد. احتمالا با افزایش جریان خون و انرژی و کاهش التهاب می‌تواند شهوت و میل جنسی را تقویت کند. در مذهب هندو و طب آیورودا، ریحان مقدس (تولسی) را «اکسیر حیات» می‌دانستند و از آن برای بهبود عملکرد جنسی و افزایش شادی استفاده می‌کردند.

۱۲. در برابر ابتلا به دیابت و سندرم‌ سوخت‌وساز مقاومت می‌کند

مشخص شده که عصاره‌ی ریحان می‌تواند باعث کاهش قند خون و التهاب بدن شود. بدین‌ترتیب، می‌تواند از بدن در برابر ابتلا به دیابت و دیگر بیماری‌های سوخت‌وسازی محافظت کند. همچنین، از خواص دیگر اسانس ریحان می‌توان به توانایی آن در کاهش تری گلیسرید و کاهش کلسترول خون که احتمال این مشکل در بیماران دیابتی بسیار است، اشاره کرد.

محققان دپارتمان خانه علم دانشگاه آزاد کشاورزی و فناوری هند، اثرات برگ‌های ریحان مقدس را روی قند خون و سطح کلسترول خون انسان، با استفاده از آزمایش‌های بالینی دوسوکور بررسی کردند. نتایج نشان داد، ریحان می‌تواند روی قند خون کنترل داشته باشد و سطح کلسترول خون را تا حدی بهبود بخشد. این بررسی نشان می‌دهد که استفاده از مکمل ریحان روشی سودمند و مفید برای کنترل و درمان دیابت و مشکلات ناشی از این بیماری است.

عوارض ریحان

مصرف ریحان تازه بسیار ایمن است و موجب واکنش‌های حساسیتی یا عوارض جانبی نمی‌شود. اما برای گروه خاصی از افراد خطراتی دارند.

اگر فردی باردار است یا می‌خواهد باردار شود یا مادری شیرده است، بهتر است از مصرف ریحان پرهیز کند، زیرا به‌طور سنتی، معلوم شده که ریحان ویژگی‌های ضدباروری دارد. همچنین اسانس‌ها یا مکمل‌های ریحان با داروهای کاهنده‌ی کلسترول خون و کنترل دیابت تداخل دارند و اگر فردی درحال مصرف این داروهاست، پیش از مصرف مکمل‌های ریحان باید با پزشک مشورت کند.